تب برفکی در دام‌ها؛ شناخت، پیشگیری و کنترل علمی بیماری FMD

تب برفکی (Foot and Mouth Disease - FMD) یکی از مهم‌ترین و واگیردارترین بیماری‌های ویروسی در دام‌های زوج‌سم (مانند گاو، گوسفند، بز و خوک) است که می‌تواند خسارات اقتصادی سنگینی در دامداری‌ها ایجاد کند.                                                                                  

🦠 عامل بیماری

🔹 ویروس: از خانواده‌ی Picornaviridae و جنس Aphthovirus
🔹 سروتیپ‌ها: شامل ۷ نوع اصلی O, A, C, SAT1, SAT2, SAT3 و Asia1 است که ایمنی بین‌سروتیپی ایجاد نمی‌کنند.

🩺 علائم بالینی تب برفکی

⚡ تب ناگهانی (تا ۴۱ درجه سانتی‌گراد)
🐾 لنگش و تورم مفاصل
👅 ایجاد تاول (وزیکول) در ناحیه دهان، زبان، پوزه، پستان و بین دو انگشت
🥛 کاهش شدید مصرف خوراک و افت تولید شیر
❤️ در نوزادان: میوکاردیت (التهاب عضله قلب) که می‌تواند منجر به مرگ ناگهانی شود

🧫 انواع تب برفکی از نظر سروتیپ

• نوع O: شایع‌ترین و مهاجم‌ترین نوع، با شیوع بالا در آسیا و خاورمیانه
• نوع A: دارای قدرت بیماری‌زایی بالا و شیوع منطقه‌ای
• نوع Asia 1: سروتیپ غالب در بخش‌هایی از آسیا
• سایر سروتیپ‌ها (C، SAT1، SAT2، SAT3): بیشتر در آفریقا و مناطق خاص مشاهده می‌شوند

🛡️ روش‌های پیشگیری و کنترل

💉 واکسیناسیون منظم با واکسن‌های چندگانه متناسب با سروتیپ‌های شایع در منطقه
🚧 قرنطینه دام جدید به مدت حداقل ۲ هفته
🧽 ضدعفونی منظم محیط، تجهیزات و وسایل حمل‌ونقل
🚫 محدود کردن تردد افراد، وسایل نقلیه و حیوانات بین مزارع
📞 گزارش سریع موارد مشکوک به دامپزشک یا شبکه دامپزشکی منطقه

💊 درمان

درمان اختصاصی برای تب برفکی وجود ندارد، اما درمان‌های حمایتی می‌توانند در کاهش شدت علائم مؤثر باشند:
🌿 استفاده از ضدالتهاب‌ها و تب‌برها
💊 مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها برای پیشگیری از عفونت‌های ثانویه باکتریایی
🧴 استفاده از محلول‌های ضدعفونی‌کننده موضعی برای درمان زخم‌های دهانی و سم
🥤 تأمین تغذیه کافی و الکترولیت‌ها برای کاهش ضعف دام

📢 نکته مهم

تب برفکی یک بیماری گزارش‌پذیر است و مقابله با آن نیاز به همکاری نزدیک دامدار، دامپزشک، تلقیح‌کار و شبکه دامپزشکی دارد.
🔔 آگاه‌سازی دامداران و اجرای دقیق اصول بهداشتی و مدیریتی، مهم‌ترین ابزار در کاهش شیوع این بیماری است.